PSA (prostata specifični antigen) je protein, odnosno enzim iz grupe glikoproterina koji produkuju sekretorne ćelije muške polne žlezde prostate, a njegova glavna funkcija je likvefakcija sperme. PSA protein proizvode normalne, ali i maligne ćelije, zbog čega se koristi kao tumorski marker u skriningu i ranoj dijagnostici, kao i za praćenje terapije. Određuje se u krvnom serumu i prisutan je kod svih muškaraca koji imaju funkcionalnu prostatu. PSA je u krvi prisutan u dva oblika: PSA vezan za proteine i slobodan PSA (free PSA). Prilikom analize u cilju otkrivanja prisustva maligniteta, uzimaju se obe vrednosti, kao i indeks odnosa free PSA/PSA.
PSA – tumor marker prostate cena
| Analiza / Usluga | |
|---|---|
| Vađenje krvi | 110 din |
| fPSA | 1.000 din |
| PSA | 900 din |
| PSA+fPSA+indexPSA | 2.000 din |
| Index PSA | 0 din |
Zašto, kada i kako se radi PSA tumor marker?
Budući da je PSA primarni, specifični i najkorišćeniji humani tumor marker prostate, on predstavlja glavni deo redovnog dijagnostičkog protokola kada se sumnja na karcinom prostate. Povišene vrednosti ovog tumorskog markera su važan indikator da je moguće prisustvo malignih oboljenja, zbog čega predstavlja najpouzdanije sredstvo za rano otkrivanje maligniteta prostate.
Pored značaja preventivnih pregleda o kojima će biti reči kasnije u tekstu, odnosno čak i kada nema bolnih simptoma, analiza PSA je neophodan korak za svakog muškarca kod kojeg se javljaju pojedini simptomi, kao što su bolno i/ili učestalo mokrenje, erektilna disfunkcija, utrnulost i bolovi u predelu leđa i karlice. Takođe, PSA analiza se radi kao deo redovnih kontrola tokom i nakon terapije karcinoma prostate, u cilju praćenja stanja. PSA uzorak se vadi iz vene na ruci. Što se tiče pripreme pre uzorkovanja, savetuje se suzdržavanje od ejakulacije i seksualnih odnosa 24h pre uzorkovanja, zbog moguće povišenog nivoa PSA u krvi. Takođe, najpouzdanije je uzorak uzeti pre biopsije ili rektalnog pregleda, ili tek nekoliko nedelja nakon toga.
Vrednosti PSA – tumor markera prostate
Normalne / referentne vrednosti
Važno je odmah napomenuti da ne postoji specifičan, normalan nivo PSA u krvi koji važi za svakog muškarca, već te vrednosti variraju tokom godina i u skladu sa godinama muškarca, jer PSA nivoi rastu sa godinama života. Ipak, neke vrednosti su opšteprihvaćene, te se uzimaju kao referentne:
40-49 godina: 0-2,5 mg/ml
50-59 godina: 0-3,5 mg/ml
60-69 godina: 0-4,5 mg/ml
70-79 godina: 0-6,5 mg/ml
*Navedene referentne vrednosti su okvirne i ne predstavljaju striktni standard normalnih vrednosti.
Povišene vrednosti PSA – prvi znak mogućeg prisustva raka prostate
Visoke vrednosti PSA tumor markera su važan signal da bi trebalo dalje ispitivati o čemu je reč i šta u organizmu izaziva povišene vrednosti. PSA testovi su veoma važan deo procedure skrininga prostate zato što povišene vrednosti mogu biti prvi znak da prostatu zahvata karcinom. Iz tog razloga je veoma važno shvatiti ove vrednosti ozbiljno i uraditi sve potrebne dalje analize kako bi se otkrio uzrok. Iako su visoke vrednosti PSA i karcinom prostate u najvećem broju slučajeva povezani, važno je napomenuti da visok PSA nije uvek i isključivo znak raka prostate.
Drugi mogući uzroci povišenih vrednosti PSA
Na povećanje nivoa PSA u krvi utiču godine i brojna oboljenja koja nisu maligna, što znači da povišene vrednosti PSA ne moraju isključivo ukazivati na to da se radi o karcinomu prostate. Visok nivo PSA ne bi trebalo da uplaši svakoga kome je test pokazao povišene vrednosti, već da ga uputi na dalje analize kako bi se što pre utvrdilo o čemu je reč, jer je veoma važno da se povišena vrednost PSA shvati ozbiljno i dodatno se ispita poreklo.
Neka od mogućih oboljenja koja takođe mogu izazvati povećanje nivoa PSA:
Upala prostate ili prostatitis
Na povećanje nivoa antigena PSA može uticati i manje ozbiljno oboljenje kao što je upala prostate. Prostatitis je veomo često oboljenje koje bar jednom u toku života pogađa oko 10-15% muške populacije, a izazvana je najčešće bakterijskom infekcijom ili delovanjem određene autoimune bolesti.
Infekcija urinarnog trakta
Visoke vrednosti PSA antigena mogu biti izazvane bilo kojom infekcijom koja zahvata predeo prostate, uključujući i urinarnu infekciju. Iako su infekcije urinarnog trakta češća pojava kod žena nego kod muškaraca, svakako bi ovu neprijatnost trebalo otkriti i tretirati na vreme, a jedan od dobrih indikatora da se, između ostalog, iispita i stanje urinarnog trakta jeste i povišen PSA.
Beningna hiperplazija prostate ili uvećanje prostate
Pojava koja se najčešće javlja kod muškaraca starijih od 50 godina jeste uvećanje prostate. Ovo medicinsko stanje podrazumeva da se u tkivu prostate formiralo više ćelija, što vrlo često rezultira povišenim nivoom PSA, usled većeg broja ćelija koje ga prave. Ovo stanje je najčešće bezopasno i ako ne izaziva bolno i učestalo mokrenje, nije ga potrebno medicinski tretirati.
Polni odnos
Povišen nivo PSA može biti i rezultat polnog odnosa, tačnije, ejakulacije. PSA se vraća na optimalan nivo u proseku dva do tri dana nakon odnosa. Zbog toga se savetuje da se izbegava seksualni odnos i ejakulacija pre utvrđivanja vrednosti PSA kada je u toku ispitivanje zbog sumnje na postojanje karcinoma, kako bi rezultati bili što validniji i ukazali na postojanje zdravstvenog problema.
Značaj prevencije – PSA kao obavezni deo redovnih i preventivnih kontrola
Preventivni pregledi su najvažniji deo brige o sopstvenom zdravlju, naročito kada se radi o indikatoru (povišen PSA) jednog od najčešćih oboljenja kod muškaraca – karcinoma prostate. Preventivne laboratorijske analize PSA antigena mogu pomoći u ranom otkrivanju prisustva maligniteta i uputiti na blagovremeno lečenje koje može preduprediti komplikacije. Redovni urološki pregledi se savetuju i mlađim i starijim muškarcima kao mera brige o zdravlju i shvatanju preventive, dok su preventivni godišnji pregledi koji uključuju i PSA analize obavezni za muškarce starije od 50 godina koji spadaju u posebno osetljivu grupu kada je reč o bolestima prostate.